Licem ka zemlji

Konteksti tumačenja "crnog talasa" u filmu i slikarstvu u SFRJ O temi diskutuju Jelena Stojanović i Stevan Vuković SKC Filmforum, Kralja Milana 48, Beograd Utorak 3. mart 2020, u 20h

Aleksandar Petrović je u intervjuu za NIN 13 decembra 1987. godine rezimirao taj ključni trenutak za početak hajke na njegov film “Biće skoro propast sveta”, pa i širi krug kinematografskih ostvarenja talasa novog jugoslovenskog filma, koji su tadašnji politički komesari obojilu u crno. “Najsnažnije farbanje filma crnom bojom počelo je na plenumu CK SKJ u Zagrebu 1969. godine", prisećao se ovaj kultni reditelj, "tamo je terminom 'crni film' jedan deo naše kinematografije okvalifikovao Mika Tripalo i, na žalost, Veljko Vlahović", i posledice su krenule - "tu je bačena lopta koja je potom sa mnogo strasti šutirana levo i desno.” Naime, premijera filma se nesrećno poklopila sa održanjem IX kongresa SKJ, čiji su delegati, nepripremljeni na takav tip filmskog dela, kolktivno otišli da ga gledaju i zgrozili su se, te je novinarka Neda Krmpotić dobila zadatak koji je uspešno obavila tako što je u Vjesniku 19. 3. 1969 objavila komentar pod naslovom “Propast sveta kongresu iza ugla”. Lavina je krenula, i u narednih četiri godine je gutala sve više filmskih autora, poput Živojina Pavlovića, Dušana Makavejeva, Želimira Žilnika, te tadašnjeg Petrovićevog studenta Lazara Stojanovića, koji je čak dobio i zatvorsku kaznu za svoju antisocijalnu delatnost 1973, pa čak je uništila i producentsku kuća koja je navedeni Petrovićev film producirala, Avala film, i to u kadrovskom i programskom smislu. Jedan od Avalinih autora, koji ubrzo više neće dobiti priliku da snima filmove, bio je i Mića Popović, koji je za tu kuću snimio tri od svega pet filmova, i to "Čoveka iz hrastove šume" (1963.), "Roj" (1966.), i "Burduša" (1970.). Uskoro se ta lavina izliva i na likovnu scenu, i kreće niz članaka po novinama kao "Slikarski crni talas" (NIN, 08. 01. 1974.), "Ko je utirao put 'crnom talasu" (Oslobođenje 09. 01. 1974), "O crnom talasu u slikatstvu" (Politika 12. 01. 1974.). Šta je bio uzrok tome? Da li su ti filmski i likovni autori stvarno predstavljali opasnost, i za koga? Za politički režim, ili za socijalističku kulturu i čuvanje tekovina revolucije?

Živojin Pavlović - Triptih o materiji i smrti - 1960.

Naziv "licem ka  zemlji" upotrebio je kao naslov Mića Popović, u tekstu predgovora katalogu izložbe Vere Božičković-Popović, održane  u Galeriji Kulturnog centra Beograda, 1977. Pun naziv je bio: “Licem ka zemlji, ka prašini - Ogled o enformelu”. U toj sintagmi vidi se nadogradnja metafore koju je on sam uveo slikom iz 1947, pod nazivom "Autoprtret sa maskom", kojom je, po Lidiji Merenik, demonstrirao "drugi oblik vizuelne reprezentacije tela, figure, lica: autsajderski, marginalni, subverzivni i posredno kritički u odnosu na dominirajući ideološko-reprezentacijski model". Ona pokazuje da "je napolju karneval, ritualna seansa slavlja i masovne histerije, u kojoj autoportretisani ne učestvuje". Da li je to stvarno bila slika 'socijazma sa ljudskim licem', ali koje je zarinuto u prašinu, i to tada kada su prećutani sovjetski tenkovi koji su ugasili Praško proleće, pa su ućutkivani i autori poput Aleksandra Petrovića, koji je  u tom inkriminisanom filmu "Biće skoro propast sveta", kao uzgred prikazao tadašnje političke izbeglice iz Češke, na zaprepašćenje lokalnih političkih struktura koje su upravo trada strateški plasirale i neke prosovjetske elemente u spoljašnju politiku Jugoslavije?